[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Pskowszczyzne. Na rok 1410 obmyslono wyprawe walna, juz na zdobycie
miasta Pskowa wymierzona. Landmistrz inflancki dlugo odmawial wielkiemu
mistrzowi posilkow - na toczaca sie wlasnie w Prusiech "wielka wojne" -
pragnac wpierw zalatwic sie z Pskowem; lecz zawieral z Pskowianami
pospiesznie pokoj po wiekopomnem zwyciestwie, odniesionem przez Polakow
pod Grunwaldem dnia 15 lipca 1410 r. W tradycji zakonu utrzymalo sie tez az
do XVI wieku przeswiadczenie, ze polska "wielka wojna" przeszkodzila
zagarnieciu Pskowa.
Tymczasem rozszerzal Wasyl Dymitrowicz panstwowosc moskiewska, dzieki
stalemu pokojowi od litewskiej sciany. Rjazan i Nizny Nowogrod podlegaly jego
wladzy panstwowej, Twer oddawal pod jego sad swe wewnetrzne sprawy.
Zreszta trzymal sie Wasyl na zewnatrz wciaz legitymizmu sarajskiego (gdy po
smierci Tamerlana Kipczak rozpadl sie na nowo), wewnatrz zas staral sie
przedewszystkiem o utrzymanie zasady primogenitury. Sprzeciwial sie zasadzie
Strona 36
Dmowski_Dzieje-Rosji
tej brat Wasyla, Jerzy Dymitrowicz, uwazajacy siebie samego za nastepce na
wielkiem ksiestwie Moskiewskiem - lecz opieke nad 10-letnim synem Wasyla,
Wasylem Wasylewiczem (1425-1462), przejal sam Witold (jako dziadek jego
po Zofji Witoldownie), wobec czego Jerzy siedzial cicho.
W opiece nad moskiewskim wnukiem upatrywal Witold szczesliwa losu
sposobnosc, zeby droga pokojowa osiagnac cele olgierdowe, do ktorych
powracal z zamilowaniem. Program jego z ostatnich lat zycia - to Zalesie pod
hegemonja Moskwy, Moskwa pod hegemonja Litwy (uwolnionej od hegemonji
Polski) i staly pokoj na calej przestrzeni od Wilna do Kijowa i Niznego
Nowogrodu. Akty szescioletniej niespelna jego regencji moskiewskiej
(1425-1430) wskazuja, ze zmierzal do ustroju Zalesia w formach
europejskiego feudalizmu - a wiec opartego na wzajemnosci swiadczen
suwerena i wasala, tudziez na przymusie miru pomiedzy wasalami wspolnego
zwierzchnika. Jedno i drugie nieznane bylo "dogoworom" pomiedzy
Rurykowiczami i wylania sie w tych latach, jako jedyny, wyjatkowy objaw
nasladowania chrzescijanskiego ustroju Litwy. Ale nasladownictwo bylo tym
razem narzucone i nie utrzymalo sie.
Nastepca Witolda (+ 1430), Zygmunt Kiejstutowicz, byl niechetnym unji
cerkiewnej i przeciwnikiem dalszej ekspansji ku wschodowi. Stanal przeciw
niemu i Jagielle wyprobowany szesciokrotny buntownik, Swidrygiello -
najmlodszy brat Jagielly, a dziewierz Jerzego Dymitrowicza. Liczac na pomoc
Swidrygielly, wszczal Jerzy w r. 1432 wojne domowa, ktora miala trwac 22 lat.
Stanowila ta wojna domowa moskiewska w wazniejszych zwrotach swych
doczepek do przewrotow, jakie zachodzily w wielkiem ksiestwie Litewskiem.
Zrazu triumfowal Jerzy, bo Swidrygiello mial za soba zakon i cala Rus litewska,
pochopna do zerwania z polskiem "lacinstwem". Swidrygiello, bedac osobiscie
katolikiem, a w stosunku do Cerkwi zwolennikiem unji, popadl w polozenie
falszywe, zwlaszcza, gdy politycy polscy oglosili w r. 1432 dwa akty, przeciwne
wszelkim owczesnym pojeciom europejskim. Jeden zaprowadzal imieniem
"Najwyzszego Ksiecia Litwy" rownouprawnienie wyznawcow obydwoch
Kosciolow, a drugi zakazywal przemieniac cerkwie na koscioly, lub zmuszac do
przyjmowania katolicyzmu. Broniono tedy wprost "prawowierja" przeciw
zakusom unji koscielnej.
Rus odpadala od Swidrygielly. W ciagu roku 1433 gora byl Zygmunt
Kiejstutowicz - i Jerzy ukorzyl sie przed Wasylem Wasylewiczem. W nastepnym
roku umarl Jerzy, a synowie jego poczeli sami spierac sie o niewielki spadek po
ojcu.
Triumf Wasyla Wasylewicza nad Jurjewiczami zaczal byc zupelny od r. 1435,
odkad Polacy i Litwini pokonali krzyzakow. Rozprawiono sie z zakonem dnia 1
wrzesnia 1435 roku w walnej bitwie pod Wilkomierzem nad rzeka Swieta
(polnocnym doplywem Wilji). Wspolczesni porownywali zwyciestwo to z
grunwaldzkiem; niektorzy nad grunwaldzkie przenosili.
Powodzenie oreza polsko-litewskiego utwierdzalo tem mocniej sprawe Wasyla
Slepego - (tak zwano Wasyla Wasylewicza, gdyz zostal oslepiony w toku wojny
domowej) - poniewaz i w kwestji cerkiewnej zapanowala jednomyslnosc
pomiedzy Moskwa a Wilnem.
Unja cerkiewna stanela wprawdzie wreszcie na soborze we Florencji 1439 r.,
zawarta w obecnosci metropolity Izydora, lecz ani z Polski, ani z Litwy nie bylo
Strona 37
Dmowski_Dzieje-Rosji
tam zadnej oficjalnej delegacji. Powracajacy Izydor przyjety byl jak najgorzej.
Biskup wilenski, Maciej, odmowil mu wrecz uznania, a w Moskwie wtracono go
do wiezienia.
W rok na to padl Zygmunt Kiejstutowicz ofiara spisku, a ster Litwy przeszedl
faktycznie w rece moznowladczego rodu Gasztoldow. Ci byli tez przeciwnikami
unji, ale... inaczej. Sypali fundacjami na zakon bernardynow, poswiecajacy sie
szerzeniu obrzadku lacinskiego na Rusi. Gasztoldowie zmierzali do zerwania
zwiazku prawnopanstwowego z Polska, a zarazem stanowia ostatnie ogniwo w
dlugiem pasmie przejawow programu olgierdowego, ze cala Rus ma nalezec do
Litwy.
Zmienial sie caly stosunek do Wasyla Slepego, bo Gasztoldowie upatrzyli sobie
na wladce Moskwy Iwana Andrzejewicza mozajskiego. Byl to wnuk Dymitra
Donskiego po synu Andrzeju, a wiec stryjeczny brat Wasyla Slepego.
Narzedziem Gasztoldow mial sie stac krolewicz Kazimierz Jagiellonczyk,
pachole 13-letnie, obwolane ich staraniem w roku 1440 wielkim ksieciem Litwy.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]